Mastjaren: veel of weinig eikels

De natuur: magere en vette jaren

Eikels, het vruchtje van de eik, hebben een cyclus van overvloed en schaarste. Deze cyclus, bekend als 'mastjaren', is niet uniek voor eiken in Nederland, maar een wereldwijd natuurverschijnsel. In mastjaren, zoals we in 2022 zagen, produceren eiken overvloedig eikels. Een mastjaar is dus een jaar met zeer grote productie. Ongeveer 1 op de 4 jaren is een mastjaar. Maar waarom is er zo'n variatie?

Een deel van het antwoord ligt in de natuurlijke strategie van de eik. Door niet elk jaar evenveel eikels te produceren, kan de eik zijn energie beheren en meteen ook dierenpopulaties die van deze eikels afhankelijk zijn, zoals eekhoorns en vogels, in toom houden. In magere jaren, zoals 2023, zijn er nauwelijks eikels te vinden. Dit heeft een direct effect op de voedselvoorziening voor veel dieren in de bossen.

Maar er is meer aan de hand. De wisselvalligheid van de eikeloogst wordt ook beïnvloed door omgevingsfactoren zoals het weer, bodemgesteldheid en zelfs ziektes. Recent onderzoek suggereert zelfs dat klimaatverandering een rol speelt, waarbij extremere weersomstandigheden leiden tot meer onvoorspelbare eikeloogsten.

Eikels in voedselbossen en permacultuur

In voedselbossen en permacultuursystemen in Nederland spelen eikels een grote rol. In vette jaren bieden ze een overvloedige voedselbron, niet alleen voor dieren maar ook voor mensen. Ja, je leest het goed: eikels zijn eetbaar voor ons! Met de juiste bereiding kunnen eikels veranderen in meel of toegevoegd worden aan diverse gerechten.

Het gebruik van eikels in de menselijke voeding is echter niet wijdverspreid. Dit komt deels door de bittere smaak van rauwe eikels, veroorzaakt door tannines. Maar door ze te weken of te koken, kunnen deze tannines worden verwijderd, waardoor een voedzaam en veelzijdig ingrediënt ontstaat.

In voedselbossen worden eiken vaak strategisch geplant. Ze bieden niet alleen voedsel maar ook schaduw, habitat voor dieren en bijdragen aan de bodemgezondheid. De cyclus van mastjaren wordt in deze systemen gevierd als een natuurlijk ritme, een onderdeel van de ecologische diversiteit en veerkracht.

Mastjaren bij andere bomen

Is de cyclus van magere en vette jaren uniek voor eiken, of zien we vergelijkbare patronen bij andere boomsoorten? Inderdaad hebben sommige andere bomen, zoals beuken en kastanjes, ook vergelijkbare mastjaren. Maar het mastjaar bij de beuk en andere bomen is niet noodzakelijkerwijs gelijk aan dat van de eik. De mastjaren bij verschillende boomsoorten zijn niet synchroon tussen verschillende soorten. Elke boomsoort heeft zijn eigen biologische en ecologische factoren die bepalen wanneer een mastjaar optreedt. Factoren zoals genetische eigenschappen, weersomstandigheden, en de gezondheid van de bomen kunnen allemaal invloed hebben op het tijdstip van een mastjaar. Dit betekent dat beuken in een bepaald jaar een mastjaar kunnen hebben, terwijl eiken of andere bomen dat niet hebben, en vice versa. Mastjaren kunnen ook regionaal variëren, zelfs binnen dezelfde soort!

Ook andere bomen en planten kennen jaarlijks wisselende hoeveelheden vruchten, zoals bijvoorbeeld bij de walnoot en de hazelaar. De variatie is niet zo extreem en bij deze soorten noemt men dit dan ook niet 'mastjaren'. Soms wordt ook wel de term 'beurtjaar' gebruikt als het om een fruitboom gaat. In beurtjaren hebben fruitbomen meer opbrengst. Beurtjaren worden bijvoorbeeld ook erg beïnvloed door het snoeien en zijn niet zozeer een ecologisch verschijnsel.

Ik weet niet hoe klimaatverandering deze natuurlijke cycli zal beïnvloeden. Voorlopige studies wijzen op een grotere onvoorspelbaarheid in mastjaren, wat kan leiden tot grotere uitdagingen in bosbeheer en voedselvoorziening. Dit maakt het misschien nog belangrijker om deze patronen te begrijpen en te integreren in onze benadering van landbouw en natuurbeheer.

Gepost op: 12-1-2024
Gepost door: Hans Kalmijn